Subscribe

RSS Feed (xml)

Powered By

Skin Design:
Free Blogger Skins

Powered by Blogger

Thursday, March 31, 2011

Помпейн сүүлчийн шөнө

Уул нь энэ явдал гэгээн цагаан өдрөөр болсон юм.
Харин энэ өдрийн нар, тэнгэр цөм харанхуйн хар далайд умбаж, од сар ч үзэгдэхгүй болсноос шөнө хэмээн нэрийдвэй.
*********
Тэр өглөө тэнгэр цэлмэг, тахиа донгоддогоороо донгодож, үүр цайдгаараа цайж, нар маддагаараа мандаж,  амьдрал буцалж эхэлсэн юм.
Гэтэл бага үдийн алдад, Везувий уулын оройг харанхуй манан   бүрхээд, тэр манан аажмаар ихсэж, манангийн зүгээс халуун салхи үлээж эхлэв.
*********
Хүмүүс андуурсан байжээ.
Андуурснаа мэдэх хүртэл, тэр мананг Зевсийн сүмийн тахилч ламаас бусад нь  ер тоосонгүй.
Харин ноход улин гасалж, муур тахианууд орох байх газраа олж ядан сандралдаж байхад хүмүүс л анзаарахгүй, анзаарсан ч тоож үзэхгүй байлаа.
*********
Тэр өдөр  нэгэн дайчин эр хорвоод мэндэлснээ зарлан, часхийтэл уйлж, нэгэн эхийн баярын нулимс ядарч сульдсан хацрын даган бөмбөрч байв.
Шинэ дайчны аав, язгууртан залуу аав болсноо тунхаглан усан үзмийн дарсанд халамцаад, халамцсандаа өөрийн боолуудынхаа тэн хагасыг чөлөөлөв.
*********
Тэр өдөр нэгэн баатар дайчин, удам залгах идэрхэн хүүдээ харвах намнах, илдээр тулалдах эрдмийг заан хичээллээд, хөлсөө урсган байв.
Баатар эрийн эхнэр язгууртан бүсгүй хажуу гудмаар өнгөрөх хуримын урт цувааг харан, залуу насаа дурсана.
*********
Тэр өдөр хуриманд уригдсан, чөлөөлөгдөөд удаагүй байгаа тариачид хатуу дарсанд халамцаад, нөмрөн ирэх аюулыг үл тоомсрон гуйвлана.
Хуримлагч хосууд жаргалдаа умбаад, зочид гийчдийн өмнө бал бурманд хөлчөөд, үнсэлцэн таалалцан байна.
*********
Угаасаа чөлөөт иргэн байгаа  нэгэн ядуулаг айлын хүүхдүүд, эндүүр өнгөрөх хуримын чихэр жимснээс горьдон, сайртай гараа монцойлгон сууцгаагаад, исгээгүй талхны өөдөс ч болов олоод идчихийг хүсэмжилнэ.
Ажилдаа дарагдан түүртсэн эцэг нь чөлөөт иргэн болж төрсөндөө баясавч, хоногийн хоолны бядууд цухалдана.
Эр нөхрийнхөө олж ирсэнд сэтгэл нь цадаагүй эхнэр хэрүүлийн үгсийг шидлээстэй.
********
Захын гудмаар нэгэн язгууртан хүний оршуулгын цуваа хүндэтгэлтэйгээр өнгөрч явах бөгөөд, гантиг чулуун австай шарилыг олон нүцгэн боол мөрөн дээрээ өргөн явна.
Насаар нөхрөөсөө үе мултарсан залуу бүсгүй гашуудлын хар нөмрөг хэдэрч, нүүрээ гивлүүрээр хагас халхлан алхана.
Хөгшин авааль нөхөр талийвч, залуухан нууц амрагтай байгаадаа сэтгэл цатгалан боловч, гаднаа энийгээ ил үл харагдуулан, худал гашуудагч болон явна.
********
Сүмийн тахилч, туслахуудаа тал тал тийш илгээн түгшүүрийн мэдээг дамжуулаад, өөрөө харанга дэлдэн түгшүүр зарласан боловч хэн ч тоосонгүй.
Тэр их хотын дээгүүр үнс нурман манан нүүгэлтэн, асар хурдан тархаж, халуун хайлмаг хуйлран бууж, хад чулуун бороо асгарч эхлэхэд бүгд мэгдэн сандарч хандсан зүгтээ гүйлдэж гарлаа.
********
Хамгийн түрүүнд хуримлагч хосууд энэ гэнэтийн цохилтонд өртөөд, дуулж байсан дуугаа ч дуусгаж амжилгүй үнс нурманд булагдав.
Энэ бүхнийг харж мэдсэн нэгэн баян худалдаачин өөрийн боолуудаа чөлөөлөхийг амлаад, алт эрдэнэстэй авдараа авахад нь туслахыг  хүслээ.
Чөлөөлөлтийн сургаар бүх боолууд нь арван хүн арай хийн өргөдөг алт эрдэнэсий нь дамжилан гарцгаав.
Харин  эзэн нь гэрээсээ гарч амжилгүй галтай нурам, халуун хайлмалд дарагдан орь дуу болон эцэслэлээ.
********
Гадаа гарч амжсан боолууд, эрх  чөлөөтэй болсноо мэдрээд, эзнийхээ алт мөнгийг хувааж авахаар яаран тохиролцоод онгойлгожээ.
Хамгийн ард зогссон хамгийн  жижиг биетэй нэгэн боол бусдыгаа ар нуруунаас нь мэсээр дүрж аллаа.
Тэгээд алтыг авах гэтэл дээрээс нь хад чулуун бороо, халуун нурамтай холилдон буух нь тэр.
********
Шинэ нярайлсан эх,  гадаа гудамжинд болж байгаа үймээн шуугианыг сонсоод,  муу совин татаад дэргэдийн шивэгчин боолоо явуулж харуулав.
Шивэгчин эргэж ирэхдээ нэг ч үг хэлж чадахгүй ээрч мууран гацаад, хоёр нүднээс нь нулимс бөмбөрнө.
Учир нь нярай хатагтайгийн эр нөхөр нь тэвэрт багтамгүй том чулуунд дарагдаад үхсэн байлаа.
*********
Тэр хоёрыг учраа ололцхын завдалгүй орд байшин нь чичрэн доргиж, дээвэр дээр нь ямар нэгэн хүнд юмс асгаран буух нь мэдэгдэв.
Бусад аягач боолууд, хатагтайгаа аврахаар орж ирсэн боловч, үүд хаалга нь дээврийн хөндөл модонд дарагдаад яалт ч үгүй болсон байв.
Тэгээд тэдгээр шивэгчид, гэрийн шүтээний өрөөнд орцгоож, эздийнхээ үнэтэй цайтай бүхнийг хамж эхэллээ.
*********
Харин өөрийнх нь авсан нь бусдынхаас өчүүхэн харагдаад, өөр зуураа хэрэлдэн зодолдож, үс зүсээ зулгаалцан, дээр доороо оролцов.
Энэ үеээр амь үрэгдсэн хатагтайгаа орхиод, үлдсэн нялх үрий нь тэвэрсээр дэргэдийн шивэгчин мөлхөн гарч ирлээ.
Нялх хүүхэд болж буй явдлыг үл ойлгон үнэгчилнэ.
********
Ямар аргаар, ямар нүхээр шургаж гарч ирсэн нь тодорхойгүй тэр шивэгчин, аягач эмсийн нанчилдааныг хараад жигшивч, бяцхан хүүг аврах нь бүхнээс чухаг тул үүд үрүү мөлхсөөр байв.
Гэтэл түүнийг нэг аягач шивэгчин хараад бусаддаа хэлснээр, түүнийг амьд үлдээхгүйгээр шиидлээ.
Бүгд гартаа тааралдсанаар зэвсэглэн дайрч, нялх үр шивэгчин бүсгүй хоёрыг зүйл дуусгав.
Гэвч тэд гарч амжсангүй.
Эзний байшин тэр чигээрээ нуран унаж, дотроо байсан бүгдийг дараад, дээрээс нь халуун лав урсан ирж буллаа.
********
Зогсоол уруу дөхөж явсан хөлөг онгоцны  аянчид  энэ бүх гай гамшгийг хараад, мэл гайхаж цэл хөхрөв.
Зогсоолдоо орж чадалгүй задгай тэнгист хэд хоног зогссон хөлгийнхөн арай хийж газардацгаав.
Холын аянаас гэртээ, ээждээ ирж байсан идэрхэн хөвгүүн, одоо очих ээжгүй болсноо мэдээд тэнгэр газар доргитол уйлж гашуудна.
Аянчид бүгд уй гашууд умбажээ.
Тэднийг ирэхэд үнэндээ гамшигт галав юүлэлт, нүгэл буян бүгд дуусаад, үнс нурам ч үгүй, нэг үгээр хот газрын гаваар орсон мэт алга болсон байлаа.
Өөр газар оронд шинэ хот цогцлоохоор, шинэ боолчлол, шинэ нүгэл тарихаар тэд хөлөгтөө суун одоцгоов

Tuesday, March 29, 2011

Дурсамж

Миний аав.
Анх хүүтэй болчоод аавынхаа тухай ингэж их бодож дурсаж байгаагүй санагдана.
Хааяадаа намайг тэлээгээрээ ороолгоно.
Ер хэсэгтээ мартахгүй болтол нь болгож тавьна шүү дээ.
Би айлын хоёрхон хүүхдийн бага нь.
Ми ний дээд талд эгч минь бий.
Эгчийг загнаж зодохгүй мөртлөө намайг заримдаа айхтар сүрхий ороолгохоор нь үхтлээ гомдоно.
*********
Миний зодуулах шалтаг мундахгүйл дээ.
Заавал нэг болохгүй хэрэг тарьсан байна.
Харин одоо хүү маань л болохгүй хэрэг тарьдаг.
Миний хүү гэж хорвоогийн хамгийн дэггүй хүүхэд бий.
Одоо хоёрдугаар ангийн тэр залуу болохгүй боль гэсэн бүхнийг яг эсрэгээр нь хийдэг хүн.
Хааяа би түүнийгээ ороолгодог.
Яг тэр үедээ л хөөрхий муу аавыгаа  байж тэсэхийн аргагүй ихээр  санадаг даа муу хүү чинь.
*********
Миний аав арван гуравтайдаа ааваасаа  /өвөөгөөс/  өнчирч хоцорсон юм билээ.
Намайг дэггүйтэх үед, тэсвэр нь барагдаад ороолгож байхдаа өөрийнхөө эцгийг бас л яг над шиг санан дурсаа байлгүй дээ.
Аав минь намайг  ухаан сууж амжаагүй, арван гуравхан настай байхад минь  ариун тэнгэрийн оронд заларчихсан юм.
*********
Ердөө долоохон хоног хэвтээд  л өнгөрчихөж билээ.
Аавыг өнгөрч байхад их олон хүн манайд ирсэн санагддаг юм.
Ирсэн улс намайг ер уйлуулахгүй.
"Чи энэ айлын ганц эр хүн нь. Тийм болохоор ээж эгч хоёроо өргөж, тэтгэж, сэтгэлийн дэм өгч байх ёстой. Чи л уйлбал энэ айл нулимсан далайд живэх болно" гэцгээж байв.
Цаанаасаа нэвчээд байгаа их орь дуу,  их  гашуун нулимсыг барьж тэвчинэ гэдэг арван гуравхантай жаалхүүд ахдаж байсан юм.
Оршуулганы урьд орой гэрийн хойно байгаа амбаарт орж, хуучин хөнжилд толгойгоо шургуулж байгаад  байдаг бүх нулимсаа дуустал, амьсгаагаа задартал орь дуу тавин уйлж билээ би.
Ээж эгч хоёртоо мэдэгдэхгүй гэж тэр шүү дээ.
Над өөр арга олдоогүй юм
Гэхдээ энэ бүхэн тийм ч удаан үргэлжлээгүйээ.
Тэр үеэр амбаараас юм авахаар орж ирсэн хамаатны эгч намайг аргадаж болиулсныг санаж байна.
**********
Оршуулганы маргааш  эгчийн минь аймхай  нүд, ээжийн гунигтай, гал нь унтарсан харц намайг хатуужуулж, тул загасан мэт тулбиран гаслахы минь болиулж байлаа.
Намайг тэгж харанхуйн дунд тэмтчиж явахад хүргэн ах минь л түшиг тулгуур болж байсан юм.

Аавын найзууд
Аавд минь нэг их олон найз байсангүй.
Бүр намайг жоохон байхад нэг их том биетэй ах хааяа аавтай цуг манайхаар ирдэг байсан нь Монгол Улсын заан агсан Тулгаа гуай байж билээ.
Энэ хүнтэй л аав минь их удаан нөхөрлөсөн дөө.
Манайхыг хотод ирж суурьшсанаас хойш хүртэл манайхаар ирдэг байж билээ.
Олон цөөн үггүй, монгол эр хүний сонгодог жишээ болсон тэр агуу хүн одоо бас л алга.
***********
Аавын найз нөхөд дотроос хамгийн содон хүн нь нэг хэлгүй ах байсан юм.
Аав тэр хүнд жигтэйхэн сайн.
Амьдрал нь тийм ч сайнгүй л хүн байсан юм шиг.
Манайхаар ирэхэд нь аав тамхи тарианы мөнгө, хоол ундны мөнгө өгөхгүй гаргана  гэж байхгүй.
Аавыг хэвтэрт орсноос хойш тэр ах л их эргэж тойрсон доо зайлуул.
Одоо хөдөөний нэг айлд мал маллахаар явчихсан сурагтай.
***********
 Миний ээж
Миний ээж жирийн л нэг дөрвөд эмэгтэй байлаа.
Байлаа гэхийн учир нь ээж минь аавыг тэнгэрт хальсны дараа жил, яг нэг жилийнх нь ой дээр нас барчихсан юм.
Дэргэд байнга байж, намайг асарч тойлж  байгаа ханиа хараад, ээжийнхээ  хайр энэрлийг зүйрлэн санадаг аа би.
**********
Аав минь хааяа, суран бүсээр хувцасны гаднаас ороолгодог байсан бол, ээж маань улаан нүүрэн дундуур тас хийтэл алгадаа хаядаг байж билээ.
Би одоо боддог юм.
Аав ээж хоёр минь  богино наслахаа мэдсэн юм шиг, намайг эрт ухаан суулгаж хатуужуулах гэж тэгж гар хүрдэг байсан байх.
Тэгээд ч би багадаа хэрийн хүний тэсвэр барагдмаар дэггүй хүү байсан л даа.
***********
Хүний дээд аав ээж хоёр минь  нэгэндээ  хязгааргүй их хайртай байсан хэрэг.
Аавыг оршуулж байхад ээж минь хэд хэдэн удаа муужирч унан сандаргаж билээ.
Тийм ч болохоор ээж минь аавын хойноос яарчихсан байх гэж би одоо боддог юм.
***********
Одоо би нэлээн их хатуу хөтүү зүйлсийн ард гарчихсан, бас ч гэж хэрэндээ ухаажих маягтай болчихсон, хань ижил үр хүүхдүүдтэй сахал самбайтай хөгшин хархүн болчихсон байна.
Тэгсэн хэрнээ тэнгэрт одсон аав эжийгээ хааяа санаад л байх.
Уржнангийн сар шинээр анх удаа бие дааж цагаан сараа тэмдэглэж билээ.
Тэр шинийн нэгний өглөө тэнгэртээ сацал сацаж, өргөл өргөж байхдаа  аав ээжээ санаад уйлах дөхсөн.
Тэгээд гэртээ орж ирээд доорх шүлгийг бичсэн юм.
*************

Шинийн нэгний шүлэг

Аавтай байлаа би
Алгаддаг аавтай байлаа би
Ааг омог, алдаа эндэгдлийг минь
Алгадаж дардаг аавтай байлаа би
Алга даа одоо
Амирлангуйн орноо одсон доо аав минь
Алгадах аавтай байхдаан
Аархуу байж дээ би
Алаг хорвоогийн үнэнийг яалтай
Аав минь дээ

Ээжтэй байлаа би
Эгэмнээс минь татдаг ээжтэй байлаа би
Эндэж гэнэдэж бүдэрхэд минь
Эгэмнээс минь татаж босгодог ээжтэй байлаа би
Энд алга даа одоо
Энхжин тэнгэрийн орноо одсон доо ээж минь
Ээжтэйгээн байхдаан
Эрэлхүү байжээ би
Энэхэн хорвоогийн үнэнийг яалтай
Ээж минь дээ
*****************
Тэнгэр өршөөх болтугай.

Monday, March 14, 2011

Нэгдэлжих хөдөлгөөний эргэн тойронд

Хорьдугаар зууны энэ их үйл хэрэг, өөртөө таарсан адал явдлуудыг дагуулсаар байсан байдаг.
Тавиад оны эхээр анхны  нэгдлийг яагаад ч юм баячууд байгуулсан байдаг.
Гэтэл зарим баячууд нь нэгдэлд орохоос аль болох хойш суун чаргууцалдаж байсан нь ч бий.
*********
"Ялалт" нэгдэл байгуулагдаад арваад жил болсны хойно 1959 онд хувьдаа олон малтай  чинээлэг айлуудаас малы нь хүчээр хураан авч нийгэмчилж байв.
Малаа хураалгасан нэгэн өвгөн хар буун харамсахдаа боомилж үхжээ.
Харин Авир гэгч эр нийгэмчлэлээс нууж авч үлдсэн малаа халуун намраар нядалж, хэд хоног хуушуурдсан гэнэ.
Хуушуур нь сумын наадам дээр иддэгээс тэс өөр болсон аж.
Гурил нь түлэгдэж бөөн хар юм болсон атал, мах нь улаанаараа байх нь тэр.
*********
Нэгдлийн шинэ дарга, сумын хэсгийн төлөөлөгчтэй хамт, нэгдэлд элсээгүй айл өрхийг сэнхрүүлж, ухуулах ажлаар  холын багуудад явж байлаа.
Тэд сайн малчин Дэлгэрэхийн хотонд иртэл гэрийн эзэн буу шийдэмтэй угтав.
Дарга төлөөлөгч хоёрын толгой дээгүүр хий буудаад, "Малаасаа өнчин ишиг ч та нарт өхгүй. Хүчээр авах гэвэл та хоёрын амиар солино"  гэж сүрдүүлээд цаазаар авах ял сонсжээ.
*********
Сүүлд бас л хөдөө ажлаар явж байсан нэгдлийн дарга, хамаатныхаа айлд хоног тааруулав.
Баруун талын орон дээр унтсан нэгдлийн дарга, өглөө боссонгүй.
Сандран шалгавал, гэрийн гаднаас шимээсгээр туурга нэвт сүлбэж орхисон байлаа.
Баруун хаяагаар нэлийсэн цус урсч байсан гэдэг.
*********
Нийгэмчилсэн малаа туугаад, нэгдлийн төв орохоор гурван морьтон хөдөлжээ.
Шинээр нэгдлийн дарга болсон багийн дарга Дунгар, нярав Цэжин, малчин Пэрэнлий нар аж.
Голын өтгөн ой дундуур тавиад мод газар мал тууна гэдэг тийм ч амар байсангүй.
Хавчил ганганд шахагдаад модноос гарч болохгүй байлаа.
*********
Тэд арай чуу голын шугуйгаас гарч, ойн захад, дэнж дээр хоноглоцгоов.
Шинэдийн саран хэдийнэ шингэж, түүдэг ч унтарлаа.
Тууварчдаас түрүүлж ирээд отож байсан гурван хүн тэдний зүг сэмээрхэн дөхөцгөөв.
Гэтэгсэд гартаа, голд нь тугалга цутгаж үзүүр хэсгий нь хар төмрөөр бөгжилж хүндрүүлсэн урт урт ташуур баьцгаажээ.
*********
Үүр цайж, эртэж шувууд жиргэлдэнэ.
Тууварчдын хэн нь ч боссонгүй.
Тэд үүрд нойрсоцгоожээ.
Энэ үед тувагийн хил давахаар "Дааган дэл"  хэмээх газраар мал туусан гурван хүн явж байв.
*********
Нэгдэл байгуулагддагаараа байгуулагджээ.
Хүчирхийллийн аргаар хийгдсэн энэ ажил ямартаа ч нэг талдаа гарсан байна.
Харин шинэ тутам нэгдлийн тоо томшгүй их малд хашаа саравч тун ч хэрэгтэй байжээ.
Малаа хураалгаад, хийх ажилгүй болсон нутгийнхан хашаа хорооны мод бэлдэх кампанид дайчлагдав.
*********
"Дэвсэг"  гэж  зах  хил нь мэдэгдэхгүй хавтгай хөвч байх.
Нэгдлийнхэн тэр хөвчийн модыг ч ёстой нэг хиаруулж байлаа.
Бүр нэг улангассан юм шиг, өстэй юм шиг, дайснаа дарж байгаа юм шиг хядаж байлаа.
Захгүй хөвч нэг л мэдэхэд оочин цоочин модтой,  ердөө нэг,   шүд нь энд тэндээ хугарсан сам шиг л юм үлдсэн.
Энэ их сүйтгэлийн ажил ч бас чамгүй хэл ам дагуулав.
*********
Мод бэлтгэгчдийн дотор,  ургаа мод унагаахыг нүгэл гэж үздэг улс ч мэр сэр байсан юм.
Үнэхээр ч тэдний бэлдсэн мод, нэг байтугай нэлээн хэсэг нэгдлийн малд хашаа барьж хүрэлцэхүйц байлаа.
Энэ ажлыг буруушаасан Жаргал гэгч залуу нэг л өдөр унагааж буй модонд даруулан нас барчихсан.
*********
Идэр Давааням хоёр  нэг голын хоёр.
Харин тэдэнтэй гал болсон Чулуун  мухар сүсэгтэй ч гэмээр залуу байлаа.
Чулуун мод бэлтгэлийн ажлыг бүхэлд нь буруушаах боловч мөнгө цалинд нь татагдаж иржээ.
Гэвч ажил хийнэ гэж байхгүй.
Нөгөө хоёр   хамтрагчдаа  ёстой нэг хар дараа болж байлаа.
**********
Идэр Давааням хоёр Чулууныг нэгмөсөн хашраахаар шийджээ.
Залхуу Чулуунаас урьтаж ажилдаа гарсан хоёр, хэд хэдэн ургаа  модыг хөрөөдөж, унахад бэлэн болгоод орхичихов.
Харин Чулуун цай ундаа ууж идээд злхуутай нь аргагүй мацсаар айсуй.
Явсаар тэр хоёрын хөрөөдөж бэлдсэн моддын ойр ирэхэд хамгийн дээд талын моды нь Идэр хүчлэн түлхэв.
Идрийн түлхсан мод унахдаа доод талынхаа модыг дарж, тэр мод нь  ч дараагийнхаа модыг дарна.
Тэг тэгсээр Чулууны хажууд байсан мод дээд модондоо дарагдан газар харуулдан унахдаа дороо Чулууныг аван унажээ.
Зүгээр бага зэрэг хашраая гэж бодсон бодол нь аюулт аллага болон хувирсныг хараад нөгөө хоёр арай л өмдөндөө  чацга алдах дөхжээ.