Чи минь ээ

Сайвар жороо урсгалтай
Сагилийн цэнхэр гол минь ээ
Сайны ерөөлөөр учирсан
Бүсгүй хонгор чи минь ээ
Зүрхэн тольтоос холдоогүй
Зүүдэн дундаас салаагүй
Бүсгүй хонгор чи минь ээ
чи минь ээ

Харгиа халгиа урсгалтай
Харигийн цэнхэр гол минь ээ
Хайрын тавилангаар учирсан
Бүсгүй хонгор чи минь ээ

Зүрхэн тольтоос холдоогүй
Зүүдэн дундаас салаагүй
Бүсгүй хонгор чи минь ээ
чи минь ээ

Боргио долгио урсгалтай
Боршоон цэнхэр гол минь ээ
Борхон зүрхний амрагхан
Бүсгүй хонгор чи минь ээ

Зүрхэн тольтоос холдоогүй
Зүүдэн дундаас салаагүй
Бүсгүй хонгор чи минь ээ
чи минь ээ

Хөөрхий

Эргэн эргэн санагдах
Эрэгнэгийн уулс минь хөөрхий
Ээжийг минь орлоод үлдсэн
Хонгорхон эгч минь хөөрхий

Бодол бодлын дундаа
Богзгийн уулс минь хөөрхий
Борхон амьдарлын минь түшиг
Хонгорхон эгч минь хөөрхий

Үелзүүр холоос санагдах
Үүрэг нуур минь хөөрхий
Үүрч дүүрч өсгөсөн
Хонгорхон эгч минь хөөрхий

Нутаг зүгийн уулс нь
Нулимстай зүүдэнд хөөрхий
Нуур шиг сэтгэлээн дэлгээд
Настай эгч минь хөөрхий

Мөргөлийн дуун

Сансрын салхи билүүдсэн
Арван гурван Алтай мину
Салгахын орноо одсон
Аавын минь заяагч сахиулсан мину

Хөврөн хөврөн нүүдэллэх
Хөвөн цагаан үүлс мину
Хөхөөрөөн даллаад хурайлдаг
Ээжийн минь заяагч сахиулсан мину

Түрхрэн түрхрэн шаагидаг
Түргэн урсгалт угаасан* мину
Түмэн дөрвөдийн мишээл
Турьхан хонгорын минь сахиулсан мину

Буурал сахлаа намируулсан
Нутгийн цагаан савдаг мину
Буруу энгэртээр** эрхэлсэн
Нуган үрийн минь сахиулсан мину

Мөргөж байна таньдаа би
Мөрөн дээр минь оршигтун
Буруу бүхнээс хамгаалагтун
Бусдыг энэрч сургагтун


*Угаасан ус, төрсөн газар гэсэн утга
**Буруу энгэртэй баривч өмсгөж энхрий хүүхдээ муу зүгийн эздээс хамгаалдаг ёс тувачуудад бий.

Хань минь

Өр зүрхний ганцхан хайр минь, өрөөсөн тал минь
Хань минь, ижил минь, хайраар зурсан эрхэм зураг минь
Тэнгэрлэг, эрхэмсэг, өнгөлөг царайлаг минь
Тэсвэр тэвчээрийн үлгэр жишээ минь

Өөрийгөө мартаж хайрласан хайр минь
Өөрөөсөө харамлаж хайрласан хайр минь
Өнийн зүүдээр дамжин ирсэн хань минь
Өрхний минь оосрыг насаараа даллах ижил минь

Хичнээн жил чамайгаа хайрлав даа
Хичнээн жил чамайгаа зовоов доо
Хичнээн жил чамайгаа жаргаав даа
Хичнээн жил бидэн хоёр цагийн шалгалтыг давав даа

Анчин болсон түүх

Аюур өвгөн он гараад ерэн насны босгыг алхлаа.
Идэр залуудаа тэр нутаг усандаа нэртэй анчин байсан юм.
**************
Арван гуравны жил орохынхоо урьд өвөл аавынхаа цахиур буугаар буудаж сурчээ.
Хэрэм үнэгийг гаргаахаа болив.
Хулгана сарын дундуур, идэр есийн хүйтэн тачигнасан нэгэн өдөр, мал бэлчээрт гарсны дараа аавынхаа урт хар бууг хөндөлсүүлэн үүрээд, "Хөх эрэг"-ийг чиглэн шогшуулав.
Хөх эрэг гэдэг нь Үүрэг нуур луу түрж орсон гучаад алд орчим өндөр хадан цохио билээ.
***************
Цохионы орой дээр мацуулсаар гарч ирэхэд нар уулын толгойд очиж, мөсөн нуурын мандал, жаргах нарны туяанд гялтганан, хэмжээ хярхаггүй том болор адил үзэсгэлэнтэй харагдана.
Оройн жавар эхэлж, хүн морины амьсгал, мөсөн аялгуу дуулах мэт цангинан царгина.
Ер юм бүхэн, нуурын мөсөн мандлаас авахуулаад, цасан нөмрөгт хадан цохио, цохионы ар шилээр урсах жижигхэн голын уур цан савсуулсан харз, харзны эргийн цөөн хэдэн гацуур цөм мөсөн болор аялгуу дуулах мэт сонихон сэрэл мэдрэмж төрүүлнэ.
***************
Гэтэл цохионы өврөөр, нуурын мөсөн мандал дээгүүр арван хэдэн чоно гарч ирэв.
Чононууд цувран явах бөгөөд, хамгийн урьд өлөгчин нь бололтой, жавхайсан нарийхан биетэй чоно жарваганан шогшино.
Түүний араас, биеэр арай том чоно даган сайварлаж араас нь бусад нь цувран дагажээ.
Цуварч яваа чононууд, Аюурын нүдэнд ачаатай тэмээн цуваа шиг сүртэй харагдана.
****************
Аюур, гэнэт ангийн хорхой нь гозолзож, буудахаар шийдэв.
Цэнэглэж зэхсэн цахиур буугаа шийрлэж, хамгийн өмнө яваа өлөгчин чоныг хараалаад, дал хавсран хаж* орхив.
Ард нь яваа чононууд балмагдах мэт хоромхон зог туссанаа унаад өгсөн өлөгчинлүүгээ нэгэн зэрэг ухасхийн дайрч, тасар татан хаях нь тэр.
Тэгээд буун дуу гарсан цохионы зүг хар хурдаараа давхилдав.
Өлөгчингүй болж, бараг галзуурсан сүрэг чоно цохионы оройд бээцийн суугаа Аюурт өш хорслоо тайлахаар айсуй.
*****************
Айсуй чононуудаас сүнсээ хальтал айсан Аюур, яах учраа олохоо болиод, муу цахиур буугаа цэнэглэхээр дэмий л дарь, хорголжоо цувуулан хийгээд сүмбэдэх гэж оролдож байв.
Айснаасаа болоод хамаг бие нь салганан чичирч, түрүүчийн чоно ойртож ирээд, амьсгаа нь хүртэл сонсогдох шиг санагдлаа.
Хашгирах гэвч дуу нь үл гарна.
*****************
Буугаа сүмбэдэх гэж салгалан чичирч байхад нь, бууных нь бөгсөнд данхны чинээ чулуу цохигдон, таг таг гэж дуугарч байгааг анзаарлаа.
Нөгөө чулууг буугаараа түлхээд үзтэл, муухан хөдөлж байв.
Тэгэнгүүт хүчлэн түлхэж, дөхөж ирсэн түрүүчийн чононы өөдөөс, хадан цохионы уруу нөгөө чулууг өнхрүүлж орхив.
*****************
Өндөр дээрээс өнхөрсөн чулуу улам хурдаа аван ойж буусаар уруудахад, улангассан чононууд чулууны хойноос хөөцөлдөж, бүгд буцан харайлгацгаав.
Тэр хойгуур, Аюур буугаа ч авах сөгөөгүй морь луугаа унан тусан гүйж хүрээд, үсрэн мордож, гэрийн зүг галзуурсан юм шиг давхиуллаа.
*****************
Хэд хоногийн дараа, айдас хүйдсээ арай гарсан хойноо, Аюур нөгөө газраа ирж хаяж орхисон буугаа авах гэтэл, чононууд хондогы нь юу ч үгүй болтол химлэж хаяаад, энд тэндээ цусан толботой, царил мэт урт хар гол төмрийг нь л үлдээсэн байжээ.



*-Буудах гэсэн ойрд үг.

Өдрийн тэмдэглэлээс...

Тэтгэврийн мөнгөө авах санаатай тэргэнцэр дээрээ эвхийгээд сууж байхад минь нэгэн бүдүүн хүүхэн дугаарын урдуур дайрч ороод тэнд байсан өрөөл татуу хэдийг амьд амьтан байна ч гэж тоолгүй /уг нь хэн нэгний тэтгэврийг авах санаатай л явах шиг болно лээ/ кассын бүсгүйг загнаж байгаад мөнгө тоолж аваад гарч одов.
*****************
Нилээн хүлээсний эцэст тэндээс гарч явахдаа довжооны шатнаас буух гэж мунгинаж байтал 19-20 орчим насны давжаахан залуу ирж туслаад нэгэн удаагийн зовлонгоос салгав. / Манай нийслэлийн албан газрууд тэргэнцэртэй болон, хараагүй хүмүүст зориулсан замтай болчихвол мөн ч олон хүн ерөөнө дөө тэднийг./
****************
Гэртээ харих санаатай мунгинаж байхад нилээн яаруу яваа болов уу гэмээр бүсгүй тэргэнцрийн хүйтэн төмөр бариулнаас халшралгүй түрсээр зам хөндлөн гаргаж өгөв.
****************
Байраа чиглэн гэлдэрч явах замдаа амарч байтал миний үеийн халамцуу залуу ирж, нийгмийн шаар шавхруугаар минь дуудаж агсрав.
Түүнийхээр бол Улаанбаатар, цаашлаад Монгол улсад байгаа хөгжлийн бэрхшээлтэн нэртэй хоолны савнуудыг бүгдий нь устгачихвал л эх орон хөгжих юм байна.
***************
Сайн муу нийлж сав дүүрдэг гэдэг ч, хорвоо дэлхий дээр сайн нь муугаасаа хавьгүй илүү байх ёстой гэж итгэж бодож найдаж явдаг юм. Хорвоогийн тоос хөдөлгөж явахад минь бага ч атугай тус хүргэсэн хүмүүсийг ерөөж залбирч явдаг, харин нүүр лүү минь нулимж, бага зүйл дээр ч дээрэнгүй , эсвэл өрөвдсөн харцаар ширтэх хүмүүст хэзээ ч гомдож өширхөж явсангүй. Гомдлоо гээд ч яах вэ дээ. Бусдын буруу зөвийг шүүх эрх мэдэлтэй ч биш дээ.